از کتاب وضعیت آخر- قسمت اول

چند سال پیش یعنی وقتی تازه ازدواج کرده بودم کتاب وضعیت آخر را خواندم. سال پیش دوباره آن را به توصیه دوست خوبمان آقای افشین منش خواندم و اینبار گویی دریچه ای تازه به رویم گشود. با وجودی که قبلا خوانده بودم ولی تمام مطالبش برایم تازگی داشت. دلیلش تنها یک چیز بود و آن حضور دخترم. انسانی که در این دنیا مسوول تربیت و تعلیمش هستم. و حالا می خواهم آن را به دوستان هم معرفی کنم. شاید خیلی از شما آن را خوانده باشید.

به نظر من این یک کتاب انسان شناسی است و شامل همه سنین می شود و تنها مختص به کودک نیست. راستش من معتقدم که تربیت یک انسان کار ساده ای نیست و وظیفه هر پدر و مادری است که ابتدا از خودشان شروع کنند و رفتارهای خودشان را اصلاح کنند تا بتوانند کودکان شایسته ای را تربیت کنند. هر کتاب روانشناسیی را که می خوانم ابتدا خودم را بررسی می کنم تمرینها را بر روی خودم انجام می دهم و سعی می کنم تا رفتار خودم را اصلاح کنم نمی دانم چقدر موفق هستم یا نیستم ولی تا کنون شیوه ای بهتر از این نیافته ام.

کتاب وضعیت آخر، اثر تامس آ. هریس ترجمه اسماعیل فصیح است. ترجمه بسیار شیوا و روان آقای اسماعیل فصیح کمک زیادی در درک و فهم مطلب می کند. کتاب من یکی از چاپ های قدیمی است برای همین از گذاشتن تصویر جلد کتاب در این پست خودداری می کنم.

مطالب این کتاب بر اساس یک نظریه علمی از دکتر اریک برن پایه گذاری شده است به نام نظریه "تحلیل رفتار متقابل" رفتار متقابل در این نظریه چنین تعریف می شود:

هر گونه واحد آمیزش اجتماعی یک رفتار متقابل نام دارد. هر وقت یک انسان با یک نفر یا بیشتر در تماس باشد، دیر یا زود یکی از آنها حرفی می زند، یا علامتی نشان می دهد، که حضور دیگری را ثابت می کند. ما این را یک انگیزه رفتار متقابل می نامیم. سپس آن شخص متقابلا حرفی می زند یا علامتی نشان می دهد، که بطریقی پاسخی به آن انگیزه است و آن پاسخ رفتار متقابل نامیده می شود. (ص-21)

مطالعات نشان می دهد که سه حالت در هر شخص وجود دارد. والد، کودک و بالغ. که ممکن است هر کدام از ما در یک موقعیت یکسان و مشابه با یکی از اینها وارد رفتار متقابل شویم.

والد چیست؟

والد شامل انبوه بسیار عظیمی از سوابق رویدادهای خارجی در مغز است که بدون سوال و حتی با زور، تقریبا در پنج سال اول زندگی فرد دریافت می شود. این ضبط ها دوره ای قبل از تولد اجتماعی شخص را شامل می شود- یعنی پیش از آنکه کودک خانه را ترک کند و به خاطر ضرورت اجتماعی وارد مدرسه شود. عنوان والد نیز برای این حالت در حقیقت نامی توصیفی است، زیرا بیشتر ضبطهای این مجموعه اطلاعات، محصول ملاحظات خود طفل از پدر و مادر و کسانی است که جانشین پدر و مادر بوده اند. تمام چیزهایی که کودک از پدر و مادرش می بیند، یا می شنود در نوار والد ضبط می کند. والد در شخصیت هر فرد وجود دارد زیرا هر فرد این محرک خارجی را در پنج سال اول زندگی خود تجربه کرده است. برای هر فرد جنبه والد مخصوص و منحصر به فرد اوست. (ص30-31)

در جنبه والد شخصیت انسان تمام پندها، اخطارها و قوانین و مقرراتی که بچه از پدر و مادر خود شنیده است و یا در رفتار آنها دیده، محفوظ است.

وقتی این انسان کوچک قادر به فهم کلمات می شود- از طریق کلمات و دستورات، تفهیم و کسب و ضبط می کند. در این مجموعه نوارهای ضبط شده در مغز بچه، هزاران هزار" نه!" هایی ضبط شده است که به بچه گفته می شود. همچنین هزاران هزار" نکن!" هایی که مثل بمباران های مداوم بر سر او فرود می بارد، و آن حالت دردناک و دهشتبار صورت مادر وقتی که بچه گلدان آنتیک و نازنین خاله خانم را انداخت و شکست، همه ضبط می شوند.(ص-31)

از سوی دیگر محبتها نیز در این نوارها ضبط می شوند. بغل کردنها، ناز کردنها، خنده ها و صداهای شیرین ناشی از لذت خوشحالی مادر و صورت مسرور پدری که به بچه مباهات می کند.(ص-31)

خلاصه هر چیزی که در کودکی ما اتفاق افتاده که ما آن را شنیده و دیده ایم در والد ما ضبط می شود حتی هشدارها و اخطارها زمانی که کودک بزرگتر شده است. نمونه این هشدارها و اخطارها از این قبیل است:

"هرگز دروغ نگو." " مردم همیشه آدم را از روی دوستانش قضاوت می کنند." بچه خوب همیشه ته بشقابش را پاک می کند." به زنها اعتماد نکن." هرگز به پلیسها اعتماد نکن." از زیر نردبان رد نشو، شگون ندارد."(ص-31)

نکته مهم درباره این احکام اولیه، صرفنظر از بدی یا خوبی شان، این است که آنها در آن موقع حقیقت محض اند. احکامی هستند که از مرکز اهمیت جهان می آیند، از سر چشمه ایمنی خانواده، از سوی آدم بزرگ ها... و وقتی که بچه کوچک است و باید اطاعت کند. اینها مجموعه ای از ضبط های دائمی هستند. هیچکس نمی تواند آنها را از مغزش پاک کند. این نوارهای ضبط شده در تمام عمر وجود دارند و همیشه آماده شروع و بازنواختن هستند. (ص-31)

ادامه دارد ...